-
1 югары
1. нареч.1) вверхюгары менү — поднима́ться вверх
балыклар югары үрли — ры́бы поднима́ются вверх ( по течению)
сакалын югары тырпайту — вы́ставить бо́роду вверх
2) ввысьюгары күтәрелү — поднима́ться ввысь (перен. возвыша́ться/возвы́ситься)
3) ве́рхом, по́верхусм. тж. югартынкошлар бүген югары оча — сего́дня пти́цы летя́т ве́рхом (высоко́)
4)а) вы́ше ( о числах)егермедән югары саннар — чи́сла вы́ше двадцати́
б) ста́рше ( о поколениях)җиде буын югары — ста́рше на семь поколе́ний
5) вы́ше ( в определённом отношении)аң ягыннан югары тору — стоя́ть высоко́ ( относительно кого), вы́ше по у́ровню созна́ния
2. прил.бөек кешеләрнең максаты шәхси мәнфәгатьләрдән югары — це́ли вели́ких люде́й вы́ше ли́чных интере́сов
1) ве́рхний (в абстрагированных знач.)югары агым — ве́рхнее тече́ние
2) верхо́вныйюгары хакимият — верхо́вная власть
югары совет — Верхо́вный сове́т
югары командалык (командачылык) — верхо́вное кома́ндование
3) вы́сшийа) в знач. гла́вный, основно́й (о законе, правиле, идее)б) соверше́нный, дости́гший соверше́нства ( об искусстве); наибо́лее сло́жныйюгары математика — вы́сшая матема́тика
югары пилотаж — вы́сший пилота́ж
нерв эшчәнлегенең югары тибы — вы́сший тип не́рвной де́ятельности
югары осталык (квалификация, класс) — вы́сшее мастерство́ (квалифика́ция, класс)
в) вы́сший, госпо́дствующийҗәмгыятьнең югары катламы — вы́сший слой о́бщества
4) вы́сшийа) диал.; в знач. высокорасполо́женныйб) диал. облада́ющий значи́тельной высото́й, вышино́йсм. биекв) дости́гший большо́го разви́тия; намно́го превосходя́щий сре́дний у́ровеньюгары бәя — высо́кая цена́
югары күрсәткечләр — высо́кие показа́тели
югары дәрәҗәдә — в высо́кой сте́пени
г) уважа́емый, це́нный; дости́гший соверше́нства; возвы́шенный; торже́ственныйюгары хисләр — высо́кие чу́вства
д) прести́жныйюгары бүләк — высо́кая награ́да
югары титул — высо́кий ти́тул
югары дәрәҗә — высо́кий чин
е) в составе устойчивых сочет. с прил. на -лы/-ле: высоко-, ( изредка) выше-югары вольтлы — высоково́льтный
югары культуралы — высококульту́рный
югары сыйфатлы — высокока́чественный
югары җитештерүчәнлекле — высокопроизводи́тельный ( труд)
•- югары белем
- югары гыйлем
- югары даирәләр
- югары стиль
- югары уку йорты
- югары фикердә
- югарыда әйтелгән
- югарыда күрсәтелгән
- югарыдан карау
- югарыдан килгән
- югарыдан төшерелгән
- югарыдан очу
- югарыдан узу -
2 күтәрелү
возвр-страд. от күтәрү1) возвр.; в разн. знач. поднима́ться/подня́ться || подня́тиетауга күтәрелү — поднима́ться на́ гору
югары күтәрелү — подня́ться ввысь
пәрдә күтәрелде — за́навес подня́лся
2) встава́ть/встать, подня́ться ( с места) || встава́ниедәррәү күтәрелү — жи́во поднима́ться
урыннан күтәрелү — подня́ться с ме́ста
иртә күтәрелү — ра́но встава́ть
3) задира́ться/задра́ться ( о полах платья)4) воcстава́ть/восста́ть, поднима́ться/подня́тьсядошманга каршы күтәрелү — восста́ть на врага́
көрәшкә күтәрелү — подня́ться на борьбу́
5) выходи́ть/вы́йти ( из народа)6) продвига́ться/продви́нуться (по службе, в звании); выдвига́ться/вы́двинуться ( по службе) || продвиже́ние, выдвиже́ниетүбәннән күтәрелү — вы́йти из низо́в
хезмәт баскычыннан күтәрелү — поднима́ться по служе́бной ле́стнице
7) в разн. знач. поднима́ться/подня́ться, повыша́ться/повы́ситься (о температуре, давлении, производительности труда, зарплате и т. п.) || подня́тие, повыше́ниеуңышның күтәрелүе — подня́тие урожа́йности
нәтиҗәләрнең күтәрелүе — повыше́ние результати́вности
тормыш дәрәҗәсенең күтәрелүе — повыше́ние жи́зненного у́ровня
8) поднима́ться/подня́ться, дорожа́ть, вздорожа́ть || подня́тие, вздорожа́ние ( о ценах)9) поднима́ться, подня́ться, вздыма́ться (о дыме, паре, тумане)10) прилива́ть/прили́ть, поднима́ться/подня́ться, набега́ть/набежа́ть (о воде в реке, в море) || прили́велга күтәрелде — река́ подняла́сь
су күтәрелүе һәм чигенүе — прили́в и отли́в воды́
11) всходи́ть, восходи́ть/взойти́; поднима́ться/подня́ться (о луне, солнце) || восхо́д, восхожде́ние12) вы́ситься, возвыша́ться/возвы́ситься, видне́ться (о высоких, возвышенных предметах) || возвыше́ниечак-чак күтәрелү — чуть вы́ситься
13) поднима́тья/подня́ться, лезть, влезть/ влеза́ть, взгроможда́ться/взгромозди́ться (на что-л.) || подъём14) рассе́иваться/рассе́яться, исчеза́ть/исче́знуть || рассе́ивание, исчезнове́ниетоман күтәрелде — тума́н рассе́ялся
15) перен. возвыша́ться/возвы́ситься, поднима́ться/подня́ться || возвыше́ние, подня́тие ( авторитета)16) поднима́ться/подня́ться, пу́читься, вспу́чиваться/вспу́читься ( о тесте)см. тж. кабару 4)17) поднима́ться/подня́ться, появля́ться/появи́ться, возника́ть/возни́кнуть, нача́ться (о вопросе, ветре, шторме, буре)18) страд. от күтәрү 1)-6)•- күтәрелеп карау
- күтәрелеп тору••күтәрелеп бәрелү — беси́ться, наки́дываться (на кого-л.), прийти́ в я́рость
күтәрелмәгән чирәм — нерешённая пробле́ма, незатро́нутая о́бласть; непо́днятая целина́
-
3 дәрәҗә
сущ.1) у́ровень, сте́пень, ступе́нь, ме́ратормыш дәрәҗәсе — у́ровень жи́зни
алдынгылар дәрәҗәсенә күтәрелү — подтя́гиваться до у́ровня передовы́х
югары үсеш дәрәҗәсе — вы́сшая ступе́нь разви́тия
гаеплелек дәрәҗәсе — сте́пень вино́вности
дөнья дәрәҗәсенә чыгу — вы́йти на мирово́й у́ровень
2) положе́ние, зва́ние, чин, ранг, сандәрәҗә артыннан куу — гна́ться за положе́нием
профессор дәрәҗәсе — зва́ние профе́ссора
югары хәрби дәрәҗә — вы́сшее во́инское зва́ние
илче дәрәҗәсендә — в ра́нге посла́
ханлык дәрәҗәсе — ха́нский сан
3) разря́д, сте́пень, ступе́ньберенче дәрәҗә спортчы — спортсме́н пе́рвого разря́да
икенче дәрәҗә Дан ордены — о́рден Сла́вы второ́й сте́пени
фәннәр докторы дәрәҗәсе — сте́пень до́ктора нау́к
4) класс (у́ровень)осталык дәрәҗәсе — класс мастерства́
югары дәрәҗәле белгеч — специали́ст высо́кого кла́сса
шахматчыларның уен дәрәҗәсе — класс игры́ шахмати́стов
5) авторите́т, досто́инство, честь; прести́ж, ма́ркаколлективта дәрәҗәсе бар — по́льзуется авторите́том в коллекти́ве
безнең өчен бу зур дәрәҗә — для нас э́то больша́я честь
заводның дәрәҗәсен төшермәү — не урони́ть честь (прести́ж, ма́рку) заво́да
үз дәрәҗәсен белү — знать себе́ це́ну
6) лингв. сте́пеньсыйфат дәрәҗәләре — сте́пени прилага́тельных
7) лингв.; уст. зало́гфигыль дәрәҗәләре — зало́ги глаго́лов
8) мат. сте́пеньдәрәҗәгә күтәрү — возводи́ть в сте́пень
вакланмалы дәрәҗә — дро́бная сте́пень
елар(лык) дәрәҗәгә җитү — чуть не запла́кать
аңны югалтыр дәрәҗәгә җитү — чуть не потеря́ть созна́ние
үләр дәрәҗәгә җитеп ачыгу — чуть не умере́ть с го́лоду; смерте́льно проголода́ться
10) в местно-вр. п. в сочет. с прил. в... сте́пени (ме́ре), до... сте́пени (у́ровня)бертигез дәрәҗәдә — в ра́вной ме́ре (сте́пени)
сизелерлек дәрәҗәдә — в заме́тной сте́пени, заме́тным о́бразом
чагыштыргысыз дәрәҗәдә — в несравни́мой ме́ре (сте́пени)
мәгълүм (билгеле) бер дәрәҗәдә — в изве́стной ме́ре; в не́которой сте́пени
танымаслык дәрәҗәдә үзгәрү — измени́ться до неузнава́емости (до неузнава́емой сте́пени)
шул дәрәҗәдә — до тако́й сте́пени
•••дәрәҗәгә күтәрелү — возвы́ситься
дәрәҗәсен алу — разжа́ловать, лиши́ть зва́ния (чи́на)
дәрәҗәсен күтәрү — де́лать честь (кому-л.; чему-л.)
-
4 базар
сущ.1) база́р, ры́нок: торг, то́ржище || база́рный, ры́ночныйбазарга бару — е́хать (идти́) на база́р
колхоз базары — колхо́зный ры́нок
ат базары — ко́нский ры́нок
2) перен.; разг.а) цена́ на ры́нке; ры́ночная цена́б) возмо́жности прода́жи на ры́нке; спросбазары югары — спрос высо́к
в) перен. авторите́т, прести́ж (в какой-л. области, в каком-л. отношении)3) экон. ры́нок || ры́ночныйбөтендөнья базары — всеми́рный ры́нок
тышкы базар — вне́шний ры́нок
базар мөнәсәбәтләре — ры́ночные отноше́ния
•- базар баганасы
- базар бәясе
- базар бәяләре
- базар кертү
- базар кич
- базар алды
- базар кору
- базар ясау
- базар көне
- базар күчтәнәче
- базар кычкыру
- базар кычкыручы
- базар оегы
- базароны
- базар продукциясе
- базар тору
- базар хакы
- базар халкы
- базар чабу
- базарга чыгару
- базарга чыгу••базар кору — устро́ить каварда́к
базар тоту — име́ть спро́с и ма́рку; быть в цене́
базар тоткан товар — то́вар, по́льзующийся спро́сом и до́брой сла́вой
базар юлы таптау — ча́сто е́здить, ходи́ть на база́р, на ры́нок
базары күтәрелү — повыша́ться - об авторите́те, прести́же ( кого)
базары төшү (базары калмау) — теря́ть прести́ж, и́мидж
- базар бозубазары арзан булса, алучыдан оят кача — погов. (букв. е́сли це́ны на ры́нке дешёвые, покупа́тели теря́ют стыд)
- базар йөрү
- базары калмау
- базар ы төшү
- базары узу
- базарын күтәрү -
5 баскыч
сущ.1) ле́стница ( со ступенями или с перекладинами); стремя́нка || ле́стничныйбаскычтан менү — поднима́ться по ле́стнице
баскыч терәтү — прислоня́ть/прислони́ть стремя́нку
баскыч басмалары — ле́стничные ступе́ни
баскыч читлеге — ле́стничная кле́тка ( в здании)
2) ступе́нька, подно́жка маши́ны (автомобиля, трактора и т. п.) терра́ска, усту́п ( на земле) для ступа́ния ного́й; см. тж. басма Iкабина баскычы — ступе́нька каби́ны (машины, подъёмного крана и т. п.)
3) перен. сте́пень, ступе́нь, ста́дия; пери́од; разря́д; фа́заүтелгән баскыч — про́йденный пери́од
яңа баскычка күтәрелү — поднима́ться на но́вую ступе́нь
югары баскычтагы асыл зат — аристокра́т ве́рхней ступе́ни
4) уст.; перен. сре́дство и́ли э́тап к достиже́нию ( высшей степени)тормыш баскычлары — эта́пы жи́зни
••гыйбадәт - җәннәт баскычы — посл. моли́тва - сре́дство для достиже́ния рая
5) с порядк. числ. ( определённый) ступе́ниикенче баскыч мәктәп — шко́ла второ́й ступе́ни обуче́ния
-
6 очып менү
= очып күтәрелү1) взлета́ть/взлете́ть, залета́ть/залете́ть || взлёт, залётайга очып менү — взлете́ть на луну́
югары очып менү — залете́ть высоко́
2) вы́порхнуть ( о бабочках)
См. также в других словарях:
күтәренке — (КҮТӘРЕНКЕЛЕК) – с. 1. Тирә якка караганда бераз биегрәк, күтәрелә төшкән; калку 2. Югары, зур температурасы к. 3. Шат, яңгыравыклы (тавыш, дәрт тур.) 4. Югары күтәрелгән, арткан (бәяләр тур.) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
үсү — Яшәү процессы нәтиҗәсендә зураю, биегрәк, озынрак, авыррак һ. б. ш. хәлгә килү; микъдары арту (кеше, хайван, үсемлек тур.) 2. Олылану, олы кеше булу менә без дә үсеп җиттек, әни. Кайда да булса, нин. б. шартларда үзеңнең беренче елларыңны,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
агач — 1. Каты кәүсәле, ботаклары ябалдашланып торган күпьеллык үсемлек. Шул үсемлекнең ботаклардан арындырылган кәүсәсе. с. Агачтан ясалган, салынган 2. Төзүгә һәм әйберләр ясауга китә торган агач материал; үзагач 3. күч. Аңгыра, надан. АГАЧ АЯК – 1)… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
гөлләнү — сир. Чәчәк ату, чәчәк бөреләре ачылу. күч. Чәчәк ату, югары үсештә булу. күч. Кызару, алсу кызыл төскә керү яңаклары кинәт гөлләнде … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
өс — (ӨСТЕ) – 1. Нәр. б. өслеге 2. Нәр. б. югарыгы өлеше. с. Югарыгы, өске 3. Сөтнең югарыгы өлешендә җыела торган куе һәм майлы утырмасы 4. Капкач 5. Нәрсәдән дә булса югары урнашкан пространство, ара Идел өстен яңгыратып 6. Нәр. б. тышкы ягы, тышкы… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
урында — Җирле оешмаларның үзендә (югары оешмалар катнашыннан башка) мәсьәләне урында хәл итү 4. Нәрсәнең дә булса аерым өлеше, җире 5. Китапның, әдәби яки музыкаль әсәрнең, пьесаның аерым бер өлеше, өзеге 6. Кемнең дә булса берәр өлкәдә башкарган эш… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
циркуляр — и. Югары оешмалардан түбән оешмаларга яки кул астындагы кешеләргә җибәрелә торган директив күрсәтмә, боерык. с. Шундый булып исәпләнгән циркуляр хат … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чәчәкләнү — 1. (Чәчәкләү) 1. Үсемлектә чәчәк барлыкка килү, чәчәк ачылу; чәчәк ату 3. Чәчәкләр белән каплану, күпләп чәчәкләр үсү 4. күч. Үсешнең югары дәрәҗәсенә күтәрелү 5. күч. Матурлану, чибәрләнү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чәчкәләнү — 1. (Чәчәкләү) 1. Үсемлектә чәчәк барлыкка килү, чәчәк ачылу; чәчәк ату 3. Чәчәкләр белән каплану, күпләп чәчәкләр үсү 4. күч. Үсешнең югары дәрәҗәсенә күтәрелү 5. күч. Матурлану, чибәрләнү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
шар-зонд — Автоматик приборлар ярдәмендә югары атмосфераны тикшерү өчен җибәрелә торган, водород тутырылган шар … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
экстра — с. Иң югары, иң яхшы (товарның сорты турында). ЭКСТРА ПОЧТА – иск. Ашыгыч рәвештә, чираттан тыш җибәрелә торган почта … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
